Chào các bạn, tôi là một lập trình viên bắt đầu từ năm 1992, thời mà máy tính dùng chip Intel 286, RAM 4MB, màn hình CRT 14 inch chỉ hiển thị được 256 màu, giá là 820 USD, có thể mua được một chiếc Honda Cub 70cc. Mặc dù là sinh viên điểm cao đại học Bách Khoa nhưng tôi đã thất bại 6 lần khi xin thực tập đầu đời, từng sửa chuột, lắp máy tính, cài Windows 3.1, được yêu cầu dịch vài chương sách CNTT tiếng Anh, lập trình đủ thứ từ Fox Pro, C đến Visual Basic – miễn là có việc để học. Hôm nay, tôi muốn chia sẻ vài điều về các bạn sinh viên CNTT hiện nay. Tôi mong các bạn không dỗi, vì cuối bài sẽ có phần tuyển dụng !
Young Developer

1. Thế giới lập trình thay đổi từ khi ChatGPT ra mắt

Từ khi OpenAI ra mắt ChatGPT vào năm 2023, ngành CNTT đã bước sang một trang mới. Hồi tôi bắt đầu, viết một chương trình đơn giản cũng phải mò mẫm cả ngày thậm chí cả tuần, còn giờ đây, gõ prompt, AI phun code khá chuẩn dài vài trang A4. Một nghiên cứu từ GitHub năm 2024 cho thấy 92% lập trình viên sử dụng công cụ AI như Copilot để viết code nhanh hơn, giảm 55% thời gian xử lý các tác vụ lặp đi lặp lại. Các công ty phần mềm giờ không cần quá nhiều nhân sự như trước – một người với AI hỗ trợ có thể làm việc của cả nhóm nhỏ. Các bạn không chỉ viết code thuần túy mà phải viết prompt cho AI, kiểm thử, đánh giá code AI sinh ra, hỗ trợ AI khi nó tắc tị, bảo trì, tích hợp hệ thống, rất nhiều việc trong một.

2. Kỹ năng học ở trường không phải tất cả

Tôi thấy nhiều bạn đầu tư học React, Java Spring Boot hay Web Front End – “những thứ có vẻ đang hot” trong khoảng 7 năm về trước. Nhưng thị trường giờ đã bão hòa với những kỹ năng này. Báo cáo từ Stack Overflow năm 2024 chỉ ra rằng 60% công việc lập trình hiện nay yêu cầu kiến thức đa dạng hơn, như AI, DevOps, hay thậm chí là các ngôn ngữ cũ như C cho hệ thống nhúng. Hồi tôi thực tập, sếp bảo làm gì tôi làm nấy, từ sửa chuột đến học Fox Pro. Sách Fox Pro dày 400 trang, photocopy lem nhem mà vẫn phải tra cứu. Có AI rồi vậy hãy lắng nghe, và thích nghi nhanh với yêu cầu tuyển dụng.

3. Kỳ vọng lớn ngay từ bước đầu

Ngày xưa, tôi thực tập ở một văn phòng nhỏ tồi tàn, máy tính cũ, nhưng vui vì được làm việc. Giờ nhiều bạn muốn công ty phải to, văn phòng đẹp, công việc vừa dễ vừa sáng tạo, vừa “đỉnh cao” ngay từ đầu. Tôi hiểu mà – ai chẳng muốn khởi đầu hoành tráng! Nhưng thực tế, những việc nhỏ như viết báo cáo cuối ngày lại là cách để chứng minh mình. Công ty lớn thường cần người làm tốt việc nhỏ trước. Muốn được hướng dẫn chi tiết? Thử tập viết báo cáo xem – đó là cách để cả hai bên hiểu nhau hơn. Khi vào những tập đoàn lớn, áp lực, thách thức cao lên gấp bội, liệu bạn có đủ bình tĩnh để xử lý từng thách thức nếu không có những ngày rèn luyện ở những công ty nhỏ, start up vài người.

4. Phụ thuộc vào AI nhưng lại không biết hợp tác đúng cách

Hồi tôi mới vào nghề, debug một lỗi C là cả ngày ngồi mò call stack, ghi biến, vẽ luồng chạy ứng dụng ra giấy. Giờ các bạn có Visual Studio Code với đủ tính năng xịn, nhưng 9/10 bạn còn chả thực hành debug bài bản, không biết đặt breakpoint, expression breakpoint, call stack, watch variable, stack vs heap. Hầu hết các bạn chỉ biết in ra màn hình console máy móc. Sản phẩm thương mại vẫn đầy ắp hàng chục dòng lệnh in debug. Một khảo sát từ Coding Dojo năm 2024 cho thấy 80% sinh viên mới ra trường không nắm vững call stack, heap vs stack, hay cách chia nhỏ vấn đề để xử lý.

Thay vì bình tĩnh phán đoán hoặc copy dòng lỗi có chọn lọc, có bạn chụp nguyên màn hình lỗi gửi AI, đòi code chạy ngay. Càng gây áp lực fix bug, sinh code cho AI trong khi đầu vào không mô tả kỹ, chính bạn còn chả rõ bạn muốn gì, các bạn đẩy AI đi luẩn quẩn trong mê cung, phải làm hài lòng người gõ prompt chứ không có đủ thông tin để xử lý vấn đề. Bản thân tôi gặp những tình huống sau đây: ở những ví dụ căn bản, dễ hiểu, AI sinh code rất tốt. Những khi ứng dụng phình to lên, nếu tôi viết prompt ngắn gọn chung chung, không chỉ rõ khối lệnh nào cần cải tiến, AI sinh code rất tùy tiện thậm chí sai hoàn toàn. Để code sinh ra đúng yêu cầu hơn, đôi khi prompt còn dài hơn cả số dòng code sinh ra.

5. Đọc sách ít đi, nhớ ít đi

Ngày xưa, tôi phải đọc cả cuốn sách tin học tiếng Anh dày, thông tin đến bộ não chậm chạp. Giờ các bạn không cần nữa – AI trả lời nhanh, tổng hợp kiến thức cô đọng xúc tích. Đây là cái hay: học nhanh, làm nhanh. Nhưng cái dở là khi debug ứng dụng C cấp thấp hay hệ thống rối rắm, các bạn dễ bỏ cuộc. Một khảo sát từ IEEE năm 2024 cho thấy 70% sinh viên gặp khó với lập trình hệ thống vì thiếu kiên nhẫn phân tích sâu. Đọc sách dài dòng rèn tính kiên trì, còn AI đôi khi làm các bạn quen với giải pháp “ăn liền”.

6. Muốn nhiều nhưng chưa muốn “ở lại”

Tôi thấy có bạn ngày đầu thực tập đã lướt web tìm chỗ khác lương cao hơn, công ty xịn hơn. Hồi tôi mới vào nghề, được nhận là mừng lắm, cố gắng hết sức để học. Công ty đầu tiên tôi làm trong 3 năm, công ty thứ 2 tôi làm 5 năm. Các bạn giờ có nhiều lựa chọn, nhưng nhảy qua 4-5 chỗ không nơi nào quá 3 tháng… Apple, Microsoft, Tesla là giấc mơ đẹp, nhưng hành trình đến đó bắt đầu từ những bước nhỏ – như hoàn thành tốt một dự án nhỏ. Cứ thử làm tốt, ra kết quả cụ thể ở một nơi, cơ hội tốt hơn sẽ đến.

Lời kết

Các bạn sinh viên CNTT hôm nay thật sự rất giỏi và đầy tiềm năng. Tôi thấy các bạn sống trong thời đại công nghệ bùng nổ, không phải trải qua những ngày thiếu thốn như thế hệ 7x, 8x chúng tôi. Ngành CNTT giờ cạnh tranh không chỉ giữa người với người, mà AI cạnh tranh thay thế người. Để chuẩn bị tốt hơn, tôi có vài gợi ý nhỏ:

  1. Chăm chỉ, kiên trì, tỉ mỉ như thời chưa có AI: Dù công nghệ giúp nhiều, sự cẩn thận và kiên nhẫn vẫn là chìa khóa để bạn nổi bật.
  2. Dùng AI có phương pháp, đừng dựa dẫm: Hãy kết hợp suy nghĩ, lý trí, và sự tìm tòi của bạn với AI. Học cách giải quyết vấn đề bài bản – nếu để AI làm hết, bạn dễ mất việc; nhưng nếu cùng AI tạo ra kết quả tốt gấp 3 lần, tiết kiệm 1/3 thời gian, bạn sẽ được trọng dụng và tăng lương!
  3. Liên tục tò mò thích nghi công nghệ mới: Đừng chờ công ty đáp ứng đúng mong muốn của bạn, hãy sẵn sàng học để làm dự án – đó là cách bạn trưởng thành nhanh.
  4. Đi thực tập sớm và nghiêm túc: Tuổi nghề lập trình viên có thể ngắn lại trong thời đại AI, vậy hãy bắt đầu trước 23 tuổi, càng sớm càng tốt, để tích lũy kinh nghiệm.

Nếu bạn đang tìm cơ hội thực tập, công ty TechMaster hiện có một số vị trí thú vị: