Bài viết được dịch từ tạp chí Economist
Mới đây một chương trình máy tính đã có thể đánh bại nhiều lần nhà vô địch thế giới ở trò chơi Cờ Vây, đây là một bước tiến lớn trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, một trò chơi nhiều lợi nhuận khác đang diễn ra đằng sau hậu trường, đó là các công ty đang cạnh tranh nhau để thuê các chuyên gia AI thông minh nhất. Những gã khổng lồ công nghệ, bao gồm Google, Facebook, Microsoft và Baidu, đang chạy đua để mở rộng các hoạt động AI của họ. Năm ngoái họ đã dành ra một số tiền khoảng $8,5 tỷ đô-la để giao dịch trong lĩnh vực này. Đó là con số gấp bốn lần so với năm 2010.
Trước đây các trường đại học thường sở hữu những chuyên gia AI giỏi nhất thế giới. Hiện nay các hãng công nghệ đang tìm cách lôi kéo các giảng viên và sinh viên giỏi nhất, chèo kéo họ với mức lương lớn tương tự như đối với các vận động viên chuyên nghiệp.
Cuối năm ngoái, Uber đã tuyển dụng 40 trong số 140 nhân viên của Trung tâm Robotics Kỹ thuật Quốc gia tại Đại học Carnegie Mellon, và thành lập một đơn vị để nghiên cứu về xe ô tô tự lái. Sự kiện đó đã thu hút giới báo chí vì Uber trước đó đã hứa sẽ tài trợ nghiên cứu cho trung tâm này trước khi quyết định nẫng mất các nhân viên giỏi của họ. Các công ty khác tìm kiếm tài năng âm thầm hơn, nhưng rất kiên trì. Làn sóng di cư sang khu vực tư nhân này đã khiến nhiều học giả phải giật mình. "Tôi thậm chí không thể giữ được các sinh viên sắp tốt nghiệp của mình", Pedro Domingos, một giáo sư tại Đại học Washington, người chuyên về machine learning và bản thân ông cũng nhận được nhiều lời mời chào từ các công ty cho biết. "Các công ty đang cố gắng thuê họ đi trước khi họ tốt nghiệp."
Nhu cầu tuyển dụng các chuyên gia trong lĩnh vực machine learning hiện đang rất lớn. Các hãng công nghệ lớn sử dụng nó trong nhiều hoạt động, từ các tác vụ cơ bản như lọc thư rác và nhắm mục tiêu tốt hơn trong quảng cáo trực tuyến, cho đến những nỗ lực tương lai như xe hơi tự lái hoặc việc quét hình ảnh để xác định bệnh. Những gã khổng lồ công nghệ làm việc trên các tính năng như công nghệ trợ lý cá nhân ảo, để giúp người dùng tổ chức cuộc sống của họ, hoặc các công cụ để tìm kiếm thông qua hình ảnh dễ dàng hơn, chúng đều dựa trên những tiến bộ trong machine learning.
Đầu tư của các công ty công nghệ trong lĩnh vực này giúp giải thích tại sao nhiều hội thảo học thuật đã được diễn ra. Hội nghị về các hệ thống xử lý thông tin Neural (Neural Information Processing Systems), được tổ chức hàng năm vào tháng 12 ở Canada, đã trở thành hội nghị Davos của lĩnh vực AI. Những người tham gia được học hỏi, nhìn thấy những tiến bộ mới và nhận được những lời mời làm việc từ các ông chủ đang tìm kiếm tài năng. Số lượng người tham dự đã tăng gấp ba lần kể từ năm 2010, đạt mốc 3.800 người vào năm ngoái.
Hiện nay chưa có thống kê đáng tin cậy nào cho thấy có bao nhiêu học giả đang tham gia làm việc tại các công ty công nghệ cao. Nhưng theo quan sát thì số lượng này khá đông. Trong lĩnh vực "deep learning", nơi máy tính đưa ra được những hiểu biết từ các tập dữ liệu lớn sử dụng phương pháp tương tự như mạng lưới thần kinh não bộ của con người, những chia sẻ của các công trình nghiên cứu được viết bởi các tác giả làm việc tại các công ty đang tăng mạnh (xem biểu đồ).
Các hãng công nghệ không phải lúc nào cũng hào phóng sự quan tâm và nguồn lực dành cho các chuyên gia AI. Lĩnh vực này trước đây đã bị lờ đi và ở tình trạng thiếu kinh phí trong thời gian dài ở thập niên 1980 và 1990, sau khi chúng không mang lại những kết quả như mong đợi. Lĩnh vực machine learning bắt đầu phát triển bùng nổ trở lại một cách nghiêm túc sau khi Google bắt đầu có những thương vụ tập trung vào lĩnh vực AI. Ví dụ trong năm 2014, họ đã mua lại công ty DeepMind, đó là startup đứng đằng sau chiến thắng của máy tính trong trò chơi Cờ Vây vừa qua, được thành lập bởi các nhà nghiên cứu tại London. Giá của thương vụ này được đồn đại là khoảng $600 triệu đô-la. Trước đó Facebook cũng có ý định mua DeepMind, và hiện nay đã bắt đầu xây dựng một phòng thí nghiệm tập trung vào lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và đã thuê một học giả của Đại học New York, Yann LeCun, để điều hành phòng lab này.
Các công ty cung cấp cho các học giả cơ hội để thấy các ý tưởng của họ tiếp cận thị trường một cách nhanh chóng, điều mà nhiều người rất thích. Các công việc tại khu vực tư nhân cũng có thể giải phóng các học giả khỏi sự không chắc chắn của việc đảm bảo nguồn kinh phí tài trợ nghiên cứu. Andrew Ng, người đứng đầu trung tâm nghiên cứu AI cho gã khổng lồ Baidu của Trung Quốc đã từng giảng dạy toàn thời gian tại Đại học Stanford, cho biết các hãng công nghệ đưa ra hai điều đặc biệt hấp dẫn: rất nhiều năng lực tính toán và tập dữ liệu rất lớn. Cả hai đều cần thiết cho lĩnh vực machine learning hiện đại.
Tất cả điều đó là tốt, nhưng việc thả nổi tuyển dụng này cũng có thể có những mặt trái của nó. Một là các trường đại học, không thể cung cấp mức lương cạnh tranh, sẽ bị thiệt hại nếu quá nhiều giáo sư giỏi hoặc là bị lôi kéo đi vĩnh viễn hoặc bị phân tâm khỏi công việc giảng dạy bởi các cam kết với các doanh nghiệp công nghệ. Tất cả các quốc gia cũng có thể bị ảnh hưởng. Hầu hết các hãng công nghệ lớn đều có trụ sở ở Mỹ; những nơi như Canada, nơi các trường đại học đã đi đầu trong phát triển AI, có thể thấy rất ít lợi ích nếu nhân viên sáng giá của họ biến mất để đầu quân cho các công ty bên kia biên giới, Ajay Agrawal, một giáo sư tại Đại học Toronto nói.
Một rủi ro khác đó là các chuyên gia AI tập trung không cân xứng trong một vài doanh nghiệp. Các công ty công nghệ chỉ công bố một số nghiên cứu của họ thông qua nguồn mở. Doanh nghiệp cũng hứa với nhân viên rằng họ có thể viết về các công trình nghiên cứu. Tuy nhiên, trong thực tế nhiều nghiên cứu mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp sẽ không được phép chia sẻ. Một số người lo lắng rằng Google, công ty hàng đầu trong lĩnh vực này, có thể thiết lập một cái gì đó gần với một mô hình độc quyền trí tuệ. Họ so sánh vị trí của Google ở lĩnh vực AI khi nắm trong tay rất nhiều nhà khoa học tài năng, có nét gì đó giống với dự án sản xuất bom nguyên tử của Mỹ trước đây.
Liệu đã sẵn sàng cho việc thu hoạch?
Mối đe dọa của việc một công ty duy nhất nào đó có quá nhiều ảnh hưởng đến tương lai của AI đã được cảnh báo bởi một số ông chủ công nghệ, bao gồm Elon Musk của Tesla, ông đã cam kết sẽ chi hơn $1 tỷ đô-la vào một tổ chức phi lợi nhuận, OpenAI, và sẽ công bố các nghiên cứu của họ ra công chúng. Tổ chức này cũng được cho là giúp kết hợp trọng tâm nghiên cứu của một trường đại học với một công ty thực tế. Họ hy vọng sẽ thu hút các nhà nghiên cứu để tạo ra những công trình nghiên cứu quan trọng.
Cho dù các hãng công nghệ, chứ không phải là các trường đại học, là nơi tốt nhất để cung cấp sự tiến bộ chung của AI thì vẫn còn nhiều tranh cãi. Andrew Moore, trưởng khoa Khoa học Máy tính của Đại học Carnegie Mellon, lo ngại về vấn đề "hạt giống" trong tương lai: đó là các trường đại học có thể một ngày nào đó sẽ thiếu nhân viên để tạo ra các nhà nghiên cứu tương lai. Khả năng xấu hơn đó là, sẽ có ít người làm nghiên cứu khoa học thuần túy, chia sẻ ý tưởng một cách công khai hoặc làm việc trên các dự án với thời gian lên đến hàng thập kỷ, và những bước đột phá trong tương lai cũng có thể bị thui chột đi.
Nhưng những rủi ro đó sẽ không hoàn toàn diễn ra như vậy. Việc đổ thêm tiền vào lĩnh vực AI sẽ kích thích thêm những sinh viên mới tham gia vào lĩnh vực này. Và các công ty công nghệ có thể giúp đỡ để làm nhiều hơn nữa trong việc phát triển và thay thế tài năng, ví dụ bằng cách cấp kinh phí cho các giáo sư và cung cấp thêm tài trợ cho các nghiên cứu. Các hãng công nghệ có đủ tiền và động lực để làm điều đó. Trong Thung lũng Silicon thì tài năng là thứ khan hiếm nhất chứ không phải là tiền bạc.
Bình luận